Ülkemizde 1900lü yıllardaki çocuk yetiştirme tutumları; aile içi etkileşim, anne babanın çocukla mesafesi, ailede başvurulan disiplin yöntemleri açılarından incelenebilir. Babanın çocuk karşısındaki “uykusunda öpmesi” tutumunu özetleyen en simgesel davranışken, annenin mesafeli tutumunu gösteren örnekler de vardır. Osmanlı tarihi boyunca çocuğun ebeveynleri tarafından karşılaştığı tutum din eksenli olmuştur. Osmanlı toplumunun çocukla ilgili geleneği, varlığını Cumhuriyet döneminde de alttan alta sürdürmüştür. Bu gelenek, çocuğun hem evde hem okulda dayakla eğitilmek istenmesidir. Disiplin konusunda en önemli değişim anne babalara, çocuğa karşı aşırı öfkeden kaçınmalarının öğütlenmeye başlamasıdır (Onur, 2007).
Aile çocuğun yetişmesini ve korunmasını sağlayan sosyal bir kurumdur. Bir yandan çocuğun en temel psikolojik ihtiyacı olan sevgi ihtiyacını karşılarken, diğer yandan bir gruba ait olma, sosyal güvenlik içinde olma, bağımsız olma gibi sosyal ihtiyaçları karşılanmaktadır (Baykara 1989). Aile ilişkileri ile çocuğun ruh sağlığı ve uyumu arasında önemli bir ilişki vardır. Anne-baba ve çocuk arasındaki ilişkiler çocuğun mevcut davranışlarını etkilemenin yanısıra gelecekteki davranışlarının belirlenmesinde de önemli bir etkendir. Anne-baba-çocuk ilişkisi temelde anne ve babanın çocuğa yönelik tutumlarına bağlıdır. Bu tutumlar aileden aileye ya da kültürden kültüre farklılık göstermekle birlikte çocuk üzerindeki etkileri bakımından tüm toplumlarda benzerlik göstermektedir. Bu sebeple bu konuda yapılan ve yapılacak olan araştırmalar büyük önem taşımaktadır.
Literatürde 1970 yılından önce bu konuda yapılan bir araştırmaya rastlanamamıştır. 1970 yılı öncesi yapılan araştırmalar; Lamber ve Klineberg’in (1967) Türk çocuklarını da katarak yürüttükleri tutumların ve Sherif’in (1961) yürüttüğü önyargıların edinilmesine ait çalışmalarla sınırlıdır (Kağıtçıbaşı, 1999). 1970’lerde sosyal psikolojide yaşanan kriz döneminde, yaklaşım ve yöntemlerin sorgulamasıyla sadece yetişkinlerin duygusal ve arkadaşlık ilişkilerinin araştırılmasının yetersiz olduğu ve farklı yaş gruplarının değişik tür ilişkilerin incelenerek kapsamlı bir bakış açısı geliştirilmesinin önemi vurgulanmıştır (Hortaçsu, 2002). 1980’li yılların başında yürütülen çalışmalar ise genel olarak ebeveynlik stillerini açıklayan, ailenin rolünün, çocuk için önemini vurgulayan betimsel çalışmalardan meydana gelmektedir (Ruhsal Etkileşim Açısından Çocuk ve Aile/ Prof. Dr. Günsel KOPTAGEL 1981, Çocuğun Eğitimi ve Psiko-Sosyal Gelişimi Açısından Ailenin Önemi/ Doç. Dr. Haluk YAVUZER 1981, Başarıda Ana-Babanın Rolü/ Prof. Dr. Rıdvan CEBİROĞLU/ 1981) (Yavuzer, 1981). Bunun yanı sıra 1970li yıllarda “iyi anne” ve “iyi baba” olabilme kavramları ebevyenlere yapılacaklar listesi şeklinde sunulurken (Bertkin, 1974; Şener, 1976), 1980li yıllarda ebeveynlere yönelik kitaplarda anne baba tutumlarına başlık olarak yer verilmiştir (Yavuzer, 1986; Navaro, 1989). Yörükoğlu (1979, 1992) bu değişimde, ailede değişen kadın rolünün önemini vurgulamaktadır.
Bu çalışmada, Türkiye'de 2000 yılı öncesinde, anne-baba tutumları ile ilgili olarak yapılan araştırmalar incelenmiştir.
Bu ödev kapsamında, 79 makale/ tez/ araştırma; araştırmaların yılları, ele aldıkları yaş grupları, kullandıkları veri toplama araçları, ilişkisi araştırılan değişkenler bakımından özetlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, anne-baba tutumu üzerinde ilişkileri araştırılan değişkenler açısından bir değişim olup olmadığı ve anne-baba tutumu ile ilişkisi araştırılan değişkenlerin ilişki yönü de belirlenmiştir.
Bulgular
İncelenen araştırma verileri değerlendirilerek bulgular frekans tabloları halinde gösterilmiştir.
Tablo 1.
Araştırmaların Yapıldığı Yıllara Göre Dağılımı
Yıllar | Frekans | Yüzde |
1970-1979 | 4 | 5.12 |
1980-1989 | 24 | 30.77 |
1990-1999 | 50 | 64.11 |
Toplam | 78 | 100 |
Araştırmaların % 64.11'inin (n=50) 1990-1999, % 5.12'sinin (n=4) 1970-1979 yılları arasında yapıldığı görülürken 1970 yılından önce bu konuda yapılan bir araştırmaya rastlanamamıştır (Tablo 1).
Tablo 2.
Araştırmaların Çalışılan Gruplara Göre Dağılımları
Gruplar | Frekans | Yüzde |
Çocuk | 55 | 70.51 |
Ebeveyn | 20 | 25.64 |
Çocuk ve Ebeveyni Birlikte | 3 | 3,84 |
Toplam | 78 | 100 |
Tabloda da görüldüğü üzere; anne-baba tutumlarını değerlendirmek üzere yapılan araştırmaların % 70,51’i (n=55) çocuklarla, % 25.64’ü (n=20) ebeveynlerle, %3.84’ü de (n=3) çocuklar ve ebeveynleri ile birlikte yürütülen çalışmalardan oluşmaktadır (Tablo 2).
Tablo 3.
Araştırmaların Verilerin Toplandığı Gruplara ve Çocukların Yaşlarına Göre Dağılımı
Yaş Grupları | Çocuk | Ebeveyn | Çocuk ve Ebeveyn | Toplam | ||||||||
N | % | N | % | n | % | N | % | |||||
0-6 Yaş | 0 | 0 | 7 | 35 | 0 | 0 | 7 | 8.97 | ||||
7-11 Yaş | 12 | 21.81 | 4 | 20 | 0 | 0 | 16 | 20.51 | ||||
12-14 Yaş | 7 | 12.72 | 0 | 0 | 0 | 0 | 7 | 8.97 | ||||
15-18 Yaş | 24 | 43.63 | 3 | 15 | 2 | 66.67 | 29 | 37.17 | ||||
19 Yaş ve Üstü | 12 | 21.81 | 0 | 0 | 1 | 33.33 | 12 | 15.38 | ||||
4-11 Yaş | 0 | 0 | 1 | 5 | 0 | 0 | 1 | 1.28 | ||||
3-17 Yaş | 0 | 0 | 1 | 5 | 0 | 0 | 1 | 1.28 | ||||
Bilinmeyen | 0 | 0 | 4 | 20 | 0 | 0 | 4 | 5.12 | ||||
Toplam | 55 | 100 | 20 | 100 | 3 | 100 | 78 | 100 | ||||
Tablo 3’te de belirtildiği üzere; araştırmaların yürütüldüğü çocukların % 37.17’si (n=29) 15-18 yaş, % 1.28’i (n=1) 4-11 yaş, % 1.28’i (n=1) 3-17 yaş arasındadır.
Tablo 4.
Araştırmalarda Kullanılan Veri Toplama Araçlarının ve Uygulandığı Grupların Dağılımı
Veri Toplama Araçları | Çocuk | Ebeveyn | Çocuk ve Ebeveyn | Toplam | ||||
n | % | N | % | n | % | n | % | |
Family Attitudes Test | 2 | 3.63 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 | 2.56 |
Bronfen Brenner Ana-baba Tutum Ölçeği | 6 | 10.90 | 0 | 0 | 0 | 0 | 6 | 7.69 |
Kuzgun Ana-Baba Tutum Ölçeği | 20 | 36.36 | 0 | 0 | 0 | 0 | 20 | 25.65 |
Bilal Ana-Baba Tutum Ölçeği | 6 | 10.90 | 0 | 0 | 0 | 0 | 6 | 7.69 |
Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği PARİ | 1 | 1.81 | 10 | 50 | 1 | 33.33 | 12 | 15.38 |
Osgood'un Duygusal Anlam Ölçeği | 1 | 1.81 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1.28 |
Ana-Baba Kabul ve Red Ölçeği | 0 | 0 | 1 | 5 | 0 | 0 | 1 | 1.28 |
Algılanan Anne-Baba Davranışları Envanteri | 3 | 5.45 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3 | 3.84 |
Zihinsel Özürlü Çocukların Ana-Babalarına Yönelik Tutum Ölçeği | 0 | 0 | 1 | 5 | 0 | 0 | 1 | 1.28 |
Anket Formu | 10 | 18.19 | 5 | 25 | 0 | 0 | 15 | 19.23 |
Diğer Ana-Baba Tutum Ölçekleri | 5 | 9,1 | 3 | 15 | 2 | 66.67 | 10 | 12.82 |
Geriye Dönük Rapor Alma Tekniği | 1 | 1.81 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1.28 |
Toplam | 55 | 100 | 20 | 100 | 3 | 100 | 78 | 100 |
Yapılan araştırmaların % 25.65’inde (n=20) Kuzgun Ana-Baba Tutum Ölçeği, % 1.28’inde (n=1) Osgood'un Duygusal Anlam Ölçeği, % 1.28’inde (n=1) Ana-Baba Kabul ve Red Ölçeği, % 1.28’inde (n=1) Zihinsel Özürlü Çocukların Ana-Babalarına Yönelik Tutum Ölçeği ve % 1.28’inde (n=1) Geriye Yönelik Rapor Alma Tekniği kullanılmıştır (Tablo 4).
Tablo 5.
Araştırmalarda Anne Baba Tutumları ile İlişkisi İncelenen Sosyo Demografik Değişkenlerin Dağılımı
Yapılan araştırmalarda belirlenen sosyo demografik değişkenler; yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, kardeş sayısı, doğum sırası, anne yaşı, baba yaşı, annenin eğitim düzeyi, babanın eğitim düzeyi, anne mesleği ve baba mesleği olmuştur (Tablo 5).
Tablo 6.
Araştırmalarda Anne Baba Tutumları ile İlişkisi İncelenen Değişkenlerin Dağılımı
İncelenen araştırmaların 58 tanesinde anne baba tutum ölçeğinin diğer bir ölçekle ilişkisine/etkisine bakmıştır. Kullanılan bu ölçeklerin %32.75’ini (n=19) benlik saygısı ölçeği ölçeği oluşturmaktadır. Diğer araştırmalarda ise farklı ölçekler kullanılmıştır.
Bu çalışmada Ülkemizde 2000’li yıllara dek yürütülen anne baba tutumları ile ilgili olarak yapılan araştırmalar incelenmiş ve şu sonuçlar elde edilmiştir:
Araştırmaların 1990’lı yıllarda hızlandığı,
Araştırmaların büyük diliminin çocuklarla yapıldığı, hem ebeveynle hem de çocuklarla birlikte yürütülen çalışmaların yok denilecek kadar az olduğu,
Kullanılan birkaç ölçek dışında farklı ölçeklerin tercih edilmediği,
Araştırmaların büyük çoğunluğunun sosyo-demografik değişkenlerin yanı sıra farklı bir değişkeni de kapsayarak yürütüldüğü saptanmıştır.
Araştırma sonuçlarından elde edilen sonuçlar;
Anne baba tutum puanlarının sosyo-ekonomik düzey, annenin ve babanın öğrenim durumu ve yaşı, ailedeki çocuk sayısı, doğum sırası, çocuk yaşı, annenin çalışma durumu ve aile tipi gibi değişkenlerine göre anlamlı bir farklılaşma gösterdiği yönündedir.
Demokratik anne baba tutumları ile benlik, uyum, sosyal gelişim, atılganlık düzeyleri arasında pozitif yönde bir ilişkinin olduğu görülürken otoriter, ilgisiz, cezalandırıcı ve aşırı beklentili gibi olumsuz olarak değerlendirilen anne-baba tutumları ile de kaygı, saldırganlık, istismar ve problem durumları arasında pozitif yönde bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir.
Yapılan araştırmaların önerilerinde yer alan
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder